Benoeming RADIO-AMATEUR VAN HET JAAR 2023

Considerans, uitgesproken door dr.ir. P.T. de Boer, PA3FWM,
tijdens de Dag voor de Radioamateur te Zwolle op 28 oktober 2023

Radiotechniek is niet nieuw meer. Hoewel, dat hangt af van waar je het mee vergelijkt; de piramiden in Egypte zijn nog altijd vele malen ouder. Maar radio dateert van eind 19e eeuw, inmiddels zo'n 130 jaar geleden. Het werk van mensen zoals Galileo en Newton, wat wel wordt gezien als het begin van de moderne natuurwetenschap, is slechts 3 keer zo oud.

De praktische radiotechniek zoals wij die nu kennen, begon met de experimenten van Guglielmo Marconi, een Italiaanse jongeman die van zijn ouders toestemming kreeg om te gaan experimenteren op de zolder van het ouderlijk huis, nou ja, de ouderlijke villa, in Pontecchio net buiten Bologna. Hij had gelezen over de laboratoriumexperimenten van Heinrich Hertz, en bedacht dat je met die techniek vast ook wel grotere afstanden kon overbruggen. Al gauw was de zolder inderdaad niet groot genoeg meer, en werden de experimenten buiten voortgezet, in de riante tuin. Vooral spannend was het experiment waarbij voor het eerst signalen werden ontvangen achter een heuvel: het bewijs dat radiogolven geen direct zicht nodig hebben.

Die villa is trouwens tegenwoordig een museum met historische objecten, replica's, en demonstraties van de vonkzenders, coherers en andere radiotechniek uit de begintijd. Het is alleen op afspraak en in groepsverband te bezichtigen. Maar ook als individu loont het om contact op te nemen, want de directrice spreekt goed Engels en doet haar best om je te laten aansluiten bij een groep die al geboekt heeft. Zeker een aanrader als je in die regio op vakantie bent!⁽¹⁾

Een van de eerste praktische verdiensten van de radiotechniek was contact te kunnen houden met schepen op zee. Dat is bij uitstek een situatie waarin draadloze verbindingen nodig zijn. En vooral ook, nuttig zijn; beroemd is natuurlijk dat veel opvarenden van de Titanic gered konden worden dankzij de radiocommunicatie. Minder bekend is trouwens dat Marconi zelf bijna ook op de Titanic had gezeten. Pas op het laatste moment besloot hij met een ander schip te varen, de Lusitania, omdat op dat schip een stenografe hem kon helpen met zijn correspondentie. Hij heeft later wel gezegd dat áls hij op de Titanic had gezeten, hij met de marconisten tot het eind toe in de radiokamer zou zijn gebleven, en dus verdronken.⁽²⁾

De ramp met de Titanic was de aanleiding om alle grotere schepen uit te rusten met radioapparatuur. Daarnaast werden er in allerhande landen kuststations opgericht om met die schepen te kunnen communiceren. In Nederland gebeurde dat al in 1904, en het station heette Scheveningen Radio, met roepletters aanvankelijk SCH, en later PCH toen de prefixen officieel werden toegewezen. Scheveningen Radio heeft tot 1999 bestaan. Veel oud-medewerkers van Scheveningen Radio zijn daarnaast of daarna ook als radioamateur actief geworden!

Sowieso lopen amateur en professional, of werk en privé, in de radiotechniek vaak door elkaar, of zijn moeilijk te onderscheiden, zeker in de begintijd. Zelfs Marconi heeft wel 'ns gezegd dat hij ook maar een amateur was totdat hij de Marconi Wireless Telegraph Company oprichtte.⁽³⁾ Een Amerikaanse hoogleraar vroeg mij onlangs of ik ook wist wat de eerste amateurradioactiviteit in Europa was, en dat blijkt dan heel moeilijk precies aan te wijzen te zijn. Dat komt wellicht ook doordat amateur-zendmachtigingen in Europa pas veel later werden verstrekt dan in Amerika, waardoor veel amateuractiviteit hier clandestien was, of tenminste, niet officieel als radioamateurisme te boek stond.

Dat brengt mij bij een belangrijk jubileum, dat er aan zit te komen maar tot nu toe verrassend weinig aandacht krijgt in de media. Precies vandaag over 2 maanden is het namelijk 100 jaar geleden dat Henk Jesse een radioverbinding met Amerika maakte. Jesse was de eerste Nederlander en slechts de derde Europeaan die dit lukte. Een hele prestatie! De eerste Europeaan was de Fransman Léon Deloy, slechts een maand eerder dan Jesse. Maar Nederlandse amateurs mochten in die tijd nog niet zenden, dus Jesse deed dit clandestien, onder de roepletters PCII. De rechter bevond Jesse wel schuldig, maar legde geen straf op.

Nu was die oceaan al vaker per radio overbrugd; al zo'n 20 jaar eerder door Marconi zelf. De overbrugging door amateurs was echter om een ándere reden belangrijk, namelijk dat zij daarvoor een korte golflengte gebruikten. Professionals dachten in die tijd dat je voor grote afstanden lange golven nodig had. Het waren de amateurs die ontdekten dat dit met kortere golven veel gemakkelijker ging. Uiteraard volgden de professionals daarna snel, en al gauw ging een groot deel van het wereldwijde radioverkeer, ook dat van schepen en van Scheveningen Radio, via de kortegolf.

Daarmee is eigenlijk de basis gelegd voor wat, tot op de dag van vandaag, een belangrijke activiteit in amateurradio is: contacten maken, in morse, wereldwijd, op de korte golf. Daar zijn natuurlijk sindsdien een heleboel andere activiteiten bij gekomen: spraak, microgolven, televisie, digitale modes, vossejachten, enzovoort. Sommige daarvan hebben zich een permanente plek in onze hobby verworven. Andere zijn tijdelijk geweest, doordat ze werden achterhaald door nieuwere ontwikkelingen. Een voorbeeld daarvan is het packet radio netwerk zoals dat in de jaren '90 door amateurs is opgebouwd: toen een moderne, nieuwe ontwikkeling, waar heel wat amateurs zich mee bezig hebben gehouden en veel van geleerd; maar later is het voor praktisch gebruik achterhaald door het Internet.

Zoals gezegd, kortegolf is een vaste waarde in amateurradio. Maar dat betekent niet dat het saai is, dat er niets meer over te zeggen is. Kijk maar in Electron: elke maand weer is er een rubriek 'HF-nieuws', van een pagina of vijf tot tien, gevuld met nieuwtjes en achtergrondinformatie. En er zijn nieuwe uitdagingen, zoals het activeren van bijzondere plekken; denk aan het Summits on the Air (SOTA) programma, wat amateurs uitdaagt om naar een bergtop te gaan en daarvandaan QSOs te maken. Of contesten: door sommigen verguisd, terwijl anderen ervan genieten als manier om het uiterste uit hun apparatuur en operating practice te halen. Of iets daartussenin; in de soapbox van bijvoorbeeld de PACC-contest lees je regelmatig dat het 'gezellig' was. Zo'n contest is er trouwens niet zomaar: mede-amateurs organiseren dat, en dat is een hele klus, van het opstellen van het reglement tot het vaststellen van de einduitslag.

En ook morse is zo'n vaste waarde in onze hobby. Toen de verplichting van het morse-examen verviel, was menigeen bang dat daarmee de interesse voor morse ook zou verdwijnen. Dat is inmiddels een kwart eeuw geleden, en het tegendeel blijkt waar. Zie bijvoorbeeld de erkenning van morse als immaterieel erfgoed, wat al aangeeft dat het nog steeds actief beoefend wordt.

Het voortbestaan van morse blijkt ook dichterbij, zowel in plaats als in tijd: over enkele uren vindt op deze Dag voor de RadioAmateur weer de 'Morse & Straight Key challenge' plaats, voorheen bekend als de 'Vonkenboerwedstrijd'. Dat gebeurt al vele jaren, maar staat niet stil. Zo zijn er de laatste jaren meer op de praktijk gerichte wedstrijdelementen toegevoegd, en wordt nu naast de neemvaardigheid ook het seinschrift van de deelnemers beoordeeld.

Dames en heren, het Hoofdbestuur van de VERON heeft een radiozendamateur voorgedragen als Radio-Amateur van het Jaar 2023, die naast en vooral na zijn carrière als telegrafist bij Scheveningen Radio zeer actief is geworden in het radioamateurisme; zijn activiteiten concentreren zich op kortegolf en morse, niet alleen in de eigen shack of op een SOTA-bergtop, maar ook organisatorisch bij activiteiten zoals de PACC-contest, de HF-rubriek en de morse-challenge, en daarbij weet hij anderen te stimuleren. Het bestuur van de Stichting Wetenschappelijk Radiofonds Veder heeft deze voordracht gaarne overgenomen.

Dan wil ik nu graag het woord geven aan de voorzitter van het Wetenschappelijk Radiofonds Veder, mevrouw Françoise Kosters. Zij zal u gaan onthullen wie tot Radioamateur van het Jaar 2023 wordt benoemd.

Radioamateur van het Jaar 2023: Hans Remeeus, PA0Q

⁽¹⁾https://www.museomarconi.it/
⁽²⁾Luigi Solari: Guglielmo Marconi, 2011, p. 162-166. (Dit is een biografie van Marconi geschreven door een naaste medewerker, oorspronkelijk in 1940 verschenen. Helaas bij mijn weten alleen in het Italiaans.)
⁽³⁾W.M. Dalton: The story of radio, part 2: Everyone an amateur, 1975, p. 37.